Münsterisch
Ein wenig Grammatik
münsterisch und hochdeutsch
Artikel (Geschlechtswort)
bestimmter Artikel:
dê der
die die
ês das
unbestimmter Artikel:
ênn ein
ê eine
ê ein
Pronomen (Fürwort)
Bei vielen Pronomina (Fürwörtern) muß man im Münsterischen die betonte und die unbetonte Form unterscheiden:
Demonstrativpronomen (Hinweisendes Fürwort)
dää dieser Beispiel: dää Mônn dieser Mann
die diese Beispiel: die Fraa diese Frau
dess dieses Beispiel: dess Kind dieses Kind
die diese Beispiel: die Laid diese Leute
Personalpronomen (Persönliches Fürwort)
isch ich (betont und unbetont)
duu du (betont)
dê du (unbetont)
dää oder ää er (betont)
ä er (unbetont)
die oder sie sie (betont)
sê sie (unbetont)
dess es (betont)
ês es (unbetont)
meeä wir (betont)
mä wir (unbetont)
eeä ihr (betont)
ä ihr (unbetont)
die sie (betont)
sê sie (unbetont)
Possessivpronomen (besitzanzeigendes Fürwort)
môin, môi, môi, môi mein, meine, mein, meine (betont)
môn, mô, mô, mô mein, meine, mein, meine (unbetont)
dôi deine
dô deine
sôi oder demm sôi oder demm sô seine
sô
eeän oder däärê eeän oder däärê änn, (däärê) eeä (ä), (däärê) eeä (ä), (däärê) eeä (ä)
änn, ä, ä, ä
sôi oder demm sôi oder demm sô
sô
unnsänn, unnsä, unnsä, unnsä (betont und unbetont)
ajjän, ajjä, ajjä, ajjä (betont und unbetont)
eeän oder dennê eeän oder dennê änn, (dennê) eeä (ä), (dennê) eeä (ä), (dennê) eeä (ä)
änn, ä, ä, ä
Relativpronomen (bezügliches Fürwort)
wôu der, welcher
wôu die, welche
wôu das, welches
wôu die, welche (Mehrzahl)
z. B. die wôu raachê missê naus die Raucher müssen den Raum verlassen
Reflexivpronomen (rückbezügliches Fürwort)
misch mich
disch dich
sisch sich
uns uns
aisch euch
sisch sich
Genitivpronomen (Fürwort im Wesfall)
gibt es im Münsterischen nicht, stattdessen verwendet man, wie im modernen Hochdeutsch, Präpositionalkonstruktionen wie z. B.:
mä denggê ônnên - wir gedenken seiner
isch scheem misch fôä dess, wôss isch gêmôôchd häbb - ich schäme mich meiner Taten
Dativpronomen (Fürwort im Wemfall)
meeä mir (betont)
mä mir (unbetont)
deeä dir
dä
eem ihm
êm
eeä ihr
ä
eem ihm
em
uns uns
aisch euch
dennê ihnen
ên
Akkusativpronomen (Fürwort im Wenfall)
misch mich
disch dich
een oder denn ihn
ên
die sie
sê
dess es
ês oder 's
uns uns
aisch euch
die sie
sê
Hauptwörter (Nomina) und ihre Beugung (Deklination)
männlich (maskulin)
Werfall (Nominativ) Einzahl (Singular)
dê Mônn der Mann
Werfall Mehrzahl (Plural)
die Mennä die Männer
Wesfall (Genitiv) Einzahl
vumm Mônn des Mannes
Wesfall Mehrzahl
vunn dê Mennä der Männer
Wemfall (Dativ) Einzahl
dêmm Mônn dem Mann
Wemfall Mehrzahl
dê Mennä den Männern
Wenfall (Akkusativ) Einzahl
denn Mônn den Mann
Wenfall Mehrzahl
die Mennä die Männer
weiblich (feminin)
Werfall Einzahl
die Fraa die Frau
Werfall Mehrzahl
die Weibslaid die Frauen
Wesfall Einzahl
vunn dê Fraa der Frau
Wesfall Mehrzahl
vunn dê Weibslaid der Frauen
Wemfall Einzahl
dê Fraa der Frau
Wemfall Mehrzahl
dê Weibslaid den Frauen
Wenfall Einzahl
die Fraa die Frau
Wenfall Mehrzahl
die Weibslaid die Frauen
sächlich (neutral)
Werfall Einzahl
êss Kind das Kind
Werfall Mehrzahl
die Kinnä die Kinder
Wesfall Einzahl
vumm Kind des Kindes
Wesfall Mehrzahl
vunn dê Kinnä der Kinder
Wemfall Einzahl
dêmm Kind dem Kind
Wemfall Mehrzahl
dê Kinnä den Kindern
Wenfall Einzahl
êss Kind das Kind
Wenfall Mehrzahl
die Kinnä die Kinder
Eigenschaftswörter (Adjektive) und ihre Steigerung
Grundstufe (Positiv)
schäjj schön
Steigerungsstufe (Komparativ)
schennä schöner
Höchststufe (Superlativ)
ômm schennsdê am schönsten
Steigerung des Superlativs durch Einfügen beliebig vieler „aller“
ômm alläschennsdê am allerschönsten
weitere Beispiele für die Steigerung von Eigenschaftswörtern
glôô, glinnä, ômm glinnsdê klein, kleiner, am kleinsten
grôuß, gräjjßä, ômm gräjjßdê groß, größer, am größten
schäbb, schäbbä, ômm schäbbsdê schief, schiefer, am schiefsten
dä, därrä, ômm dässdê dürr, dürrer, am dürrsten
voll, vollä, ômm vollsdê voll, voller, am vollsten
bleedsinnisch, bleedsinnischä, ômm bleedsinnischsdê
Verben (Zeitwörter)
Einige der häufigsten Verben, wie
sôi, wään, häwwê, dôu, kennê, missê, sollê, brauchê, däffê, grijjê, sôuê
und ihre wichtigsten gebeugten Formen (Konjugationsbeispiele):
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
sôi sein
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêwääsê gewesen
Präsens (Gegenwart)
isch bin ich bin
du bisd du bist
dää iss er ist
die is sie ist
dess is es ist
meeä sôi wir sind
eeä seid ihr seid
die sôi sie sind
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch bin gêwääsê ich bin gewesen
Imperfekt (Vergangenheit)
isch wooä ich war
du wooäsd du warst
dää wooä
die wooä
dess wooä
meeä wooän
eeä wooäd
die wooän
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch wooä gêwääsê ich war gewesen
Futur 1 (Zukunft)
isch bin ich werde sein
oder auch
isch wään sôi
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään gêwääsê sôi ich werde gewesen sein
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch weeä ich wäre
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch weeä gêwääsê ich wäre gewesen
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
wään werden
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
wooän geworden
Präsens (Gegenwart)
isch wään ich werde
du wässd du wirst
dää wädd er wird
die wädd sie wird
dess wädd es wird
meeä wään wir werden
eeä wääd ihr werdet
die wään sie werden
Präsens Perfekt (Vollendete Gegenwart)
isch bin wooän ich bin geworden
Imperfekt (Vergangenheit)
Die Vergangenheit wird nicht verwendet, stattdessen die vollendete Gegenwart
isch bin wooän ich wurde
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch wooä wooän ich war geworden
Die vollendete Vergangenheit wird aber praktisch kaum verwendet.
Futur 1 (Zukunft)
isch wään wään ich werde werden
oder auch
isch wään
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään wooän sôi ich werde geworden sein
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch deed wään ich würde
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch weeä wooän ich wäre geworden
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
häwwê haben
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêhôdd gehabt
Präsens (Gegenwart)
isch häbb ich habe
du hossd du hast
dää hodd er hat
die hodd sie hat
dess hodd es hat
meeä häwwê wir haben
eeä hädd ihr habt
die häwwê sie haben
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb gêhôdd ich habe gehabt
Imperfekt (Vergangenheit)
isch hadd ich hatte
du hassd du hattest
dää hadd er hatte
die hadd sie hatte
dess hadd es hatte
meeä harrê wir hatten
eeä hadd ihr hattet
die harrê sie hatten
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hadd gêhôdd ich hatte gehabt
Futur 1 (Zukunft)
isch wään häwwê ich werde haben
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään gêhôdd häwwê ich werde gehabt haben
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch hedd ich hätte
du hessd du hättest
dää hedd er hätte
die hedd sie hätte
dess hedd es hätte
meeä herrê wir hätten
eeä hedd ihr hättet
die herrê sie hätten
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch hedd gêhôdd ich hätte gehabt
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
dôu tun
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêdôu getan
Präsens (Gegenwart)
isch dôu ich tue
du dussd du tust
dää dudd er tut
die dudd sie tut
dess dudd es tut
meeä dôu wir tun
eeä dôud ihr tut
die dôu sie tun
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb gêdôu ich habe getan
Imperfekt (Vergangenheit)
isch häbb gêdôu ich tat
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hadd gêdôu ich hatte getan
Futur 1 (Zukunft)
isch dôu ich werde tun
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään gêdôu häwwê ich werde getan haben
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch deed ich täte
du deesd du tätest
dää deed er täte
die deed sie täte
dess deed es täte
meeä deerê wir täten
eeä deed ihr tätet
die deerê sie täten
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch hedd gêdôu ich hätte getan
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
kennê können
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêkennd (oder kennê) gekonnt (oder können)
Präsens (Gegenwart)
isch konn ich kann
du konnsd du kannst
dää konn er kann
die konn sie kann
dess konn es kann
meeä kennê wir können
eeä kennd ihr könnt
die kennê sie können
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb gêkennd ich habe gekonnt
oder
isch häbb ... kennê ich habe ... können
Imperfekt (Vergangenheit)
isch häbb gêkennd ich konnte
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hadd gêkennd ich hatte gekonnt
oder
isch hadd ... kennê ich hatte ... können
Futur 1 (Zukunft)
isch konn ich werde können
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään kennê häwwê ich werde gekonnt haben
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch kennd ich könnte
du kennsd du könntest
dää kennd er könnte
die kennd sie könnte
dess kennd es könnte
meeä kenndê wir könnten
eeä deed kennê ihr könntet
die kennde sie könnten
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch deed kennê häwwê ich würde gekonnt haben
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
missê müssen
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêmissd (oder missê)
Präsens (Gegenwart)
isch muß
du mußd
dää muß
die muß
dess muß
meeä missê
eeä missd
die missê
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb gêmissd
Imperfekt (Vergangenheit)
isch häbb gêmissd
oder
isch häbb ... missê
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hadd gêmissd
oder
isch hadd missê
Futur 1 (Zukunft)
isch wään missê
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään gêmissd häwwê
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch missd
du missd
dää missd
die missd
dess missd
meeä missdê
eeä deed missê
die missdê
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch hedd gêmissd ich hätte gemußt
oder
isch hedd ... missê ich hätte ... müssen
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
sollê sollen
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêsolld (oder sollê)
Präsens (Gegenwart)
isch soll
du sollsd
dää soll
die soll
dess soll
meeä sollê
eeä solld
die sollê
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb gêsolld
Imperfekt (Vergangenheit)
isch häbb gêsolld
du hosd gêsolld
dää hodd gêsolld
die hodd gêsolld
dess hodd gêsolld
meeä häwwê gêsolld
eeä häbbd gêsolld
die häwwê gêsolld
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hadd gêsolld
Futur 1 (Zukunft)
isch wään sollê
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään gêsolld häwwê
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch selld
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch hedd gêsolld
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
brauchê brauchen
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêbrauchd
Präsens (Gegenwart)
isch brauch
du brauchsd
dää brauch
die brauch
dess brauch
meeä brauchê
eeä brauchd
die brauchê
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb gêbrauchd
oder
isch häbb ... brauchê
Imperfekt (Vergangenheit)
isch häbb gêbrauchd
du host gêbrauchd
dää hodd gêbrauchd
die hodd gêbrauchd
dess hodd gêbrauchd
meeä häwwê gêbrauchd
eeä häbbd gêbrauchd
die häwwê gêbrauchd
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hadd gêbrauchd
Futur 1 (Zukunft)
isch wään brauche
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään gebrauchd häwwê
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch braischd
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch hedd gêbrauchd
oder
isch hedd ... brauchê
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
däffê dürfen
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêdäffd (oder däffê)
Präsens (Gegenwart)
isch däff
du däffsd
dää däff
die däff
dess däff
meeä däffê
eeä däffd
die däffê
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb gêdäffd
oder
isch häbb ... däffê
Imperfekt (Vergangenheit)
isch häbb gêdäffd
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hädd gêdäffd
oder
isch hadd ... däffê
Futur 1 (Zukunft)
isch däff
oder
isch wään däffê
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään gêdäffd häwwê
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch deeäfd
du deeäfsd
dää deeäfd
die deeäfd
dess deeäfd
meeä deeäfdê
eeä deeäfd
die deeäfdê
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch hedd gêdäffd
oder
isch hedd ... däffê
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
grijjê bekommen, kriegen
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
griid
Präsens (Gegenwart)
isch grii ich bekomme
duu grischd du bekommst
ää grischd er bekommt
sie grischd sie bekommt
ês grischd es bekommt
mä grijjê wir bekommen
eeä griid ihr bekommt
si grijjê sie bekommen
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb griid
Imperfekt (Vergangenheit)
isch häbb griid
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hadd griid
Futur 1 (einfache Zukunft)
isch grii
oder auch (weniger gebräuchlich)
isch wään grijjê
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään griid häwwê
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch greeschd
du greeschsd
ää greeschd
sie greeschd
ês greeschd
eeä greeschd
mä greeschdê
si greeschdê
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch hedd griid
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
sôuê sagen
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
-
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêsôôd
Präsens (Gegenwart)
isch sôô ich sage
duu säjjschd du sagst
ää säjjschd er sagt
sie säjjschd sie sagt
ês säjjschd es sagt
mä sôuê wir sagen
eeä sôôd ihr sagt
si sôuê sie sagen
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb gêsôôd
Imperfekt (Vergangenheit)
isch häbb gêsôôd
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hadd gêsôôd
Futur 1 (einfache Zukunft)
isch sôô
oder auch (weniger gebräuchlich)
isch wään sôô
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään gêsôôd häwwê
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch deed sôuê
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch hedd gêsôôd
Einige weitere der gebräuchlichsten Zeitwörter und ihre Besonderheiten
wollê wollen
gêwelld gewollt
meeä wellê wir wollen
isch welld ich wollte (Möglichkeitsform)
machê machen
gemôôchd gemacht
du mischsd du machst
ää mischd er macht
gäwwê geben
gäwwe gegeben
isch gäbb ich gebe
du gissd du gibst
ää gidd er gibt
isch geeb ich gäbe
nemmê nehmen
gênummê genommen
schdellê stellen
schdäjj stehen
gêschdônne gestanden
sitzê sitzen
gêsotzê gesessen
setzê setzen
lajjê liegen
gêläjjê gelegen
läjjê legen
gêläjjd gelegt
säjjê sehen
hään hören
denngê denken
gêdenkd gedacht
môônê meinen
glaawê glauben
gêglaabd geglaubt
isch glaab ich glaube
meeä glaawê wir glauben
wissê wissen
gêwissd gewusst
isch waas ich weiß
du waasd du weißt
ää waas er weiß
meeä wissê wir wissen
isch wissd ich wüßte
hôôlê halten
ää heeld er hält
häjjwê heben
gêhoowê gehoben
kummê kommen
kummê gekommen
isch kumm ich komme
du kimmsd du kommst
ää kimmd er kommt
isch keem ich käme
bleiwê bleiben
gêbleewê geblieben
isch bleiwê ich bleibe
du bleibsd du bleibst
gäjj gehen
gôngê gegangen
isch geeng ich ginge
laafê laufen
gêlaafê gelaufen
isch laaf ich laufe
du lääfsd du läufst
ää lääfd er läuft
meeä laafê wir laufen
hôulê holen
gêhôuld geholt
isch hôulê ich hole
du häjjlsd du holst
ää häjjld er holt
brengê bringen
gêbroochd gebracht
schreiwê schreiben
gêschreewê geschrieben
lääsê lesen
gêlääsê gelesen
isch lääs ich lese
du lääsd du liest
ää lääsd er liest
--------------------------------------------------------------------
Infinitiv (Grundform)
graischê schreien, kreischen , kriegen
Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
graischênd
Partizip Perfekt (Mittelwort der Vergangenheit)
gêgrischê
Präsens (Gegenwart)
isch graischê ich schreie
duu graischsd du schreist
ää graischd er schreit
sie graischd sie schreit
ês graischd es schreit
mä graischê wir schreien
eeä graischd ihr schreit
si graischê sie schreien
Präsens perfekt (vollendete Gegenwart)
isch häbb gêgrischê
Imperfekt (Vergangenheit)
isch häbb gêgrischê
Plusquamperfekt (vollendete Vergangenheit)
isch hadd gêgrischê
Futur 1 (einfache Zukunft)
isch graischê
oder auch (weniger gebräuchlich)
isch wään graischê
Futur 2 (vollendete Zukunft)
isch wään gêgrischê häwwê
Konditional 1 (Möglichkeitsform)
isch deed graischê
du deesd graischê
ää deed graischê
sie deed graischê
ês deed graischê
eeä deed graischê
mä deerê graischê
si deen graischê
Konditional 2 (vollendete Möglichkeitsform)
isch hedd gêgrischê
Das Partizip Präsens (Mittelwort der Gegenwart)
wird im Münsterischen kaum verwendet, und man findet es nur bei wenigen Zeitwörtern wie z. B. bei:
laafê - laufen
laufênd - laufend
ä kimmd laufênd sô schbeed - er kommt immer wieder zu spät
Stattdessen verwendet man Ersatzkonstruktionen mit Konjunkionen (Bindewörtern) wie z. B.:
sie iss wägggêrennd unn hodd dêbai gêgrischê - sie rannte schreiend weg
oder Ersatzkonstruktionen mit dem Relativpronomen (bezüglichen Fürwort) "wôu" wie z. B.:
dess Kind wôu graischd - das schreiende Kind
statt:
dess graischêndê Kind - das schreiende Kind